Vestibulaire ziekte
Vestibulotoxiciteit
Deze informatie is bedoeld als een algemene inleiding op dit onderwerp. Omdat iedereen anders beïnvloed wordt door evenwichts- en duizeligheidsproblemen, moet je met je arts praten voor persoonlijk advies.
Voor een betere leesbaarheid wordt de algemene mannelijke vorm gebruikt en wordt het gelijktijdig gebruik van de taalvormen mannelijk, vrouwelijk en divers (m/v/d) vermeden. Tenzij anders aangegeven, hebben de persoonlijke benamingen die in deze patiënteninformatie worden gebruikt, betrekking op alle geslachten.
Wat is vestibulotoxiciteit?
De term "vestibulotoxiciteit" beschrijft schade aan het vestibulaire systeem veroorzaakt door toxische (giftige) medicijnen en chemicaliën. Vestibulotoxiciteit kan schade veroorzaken aan de evenwichtsstructuren in het binnenoor (halfcirkelvormige kanalen en macula organen), de vestibulaire zenuw (8e hersenzenuw) en/of neuronen in de delen van de hersenen die het evenwicht regelen. De schade kan tijdelijk of blijvend zijn. Hoewel het geen levensbedreigende aandoening is, kunnen de gevolgen van vestibulotoxiciteit een aanzienlijke impact hebben op de levenskwaliteit.
Het gebruik van vestibulotoxische geneesmiddelen komt vaak voor, vooral bij patiënten met mogelijk levensbedreigende ziekten zoals kwaadaardige tumoren en ernstige infecties. Soms zijn er geen alternatieve medicijnen. In deze gevallen kan het risico van het niet innemen van de medicatie veel groter zijn dan het risico van mogelijke schade aan het vestibulaire systeem.
Eén of meer bijwerkingen van duizenden medicijnen kunnen het evenwicht beïnvloeden. Sommige van deze medicijnen onderdrukken de informatieverwerking van het vestibulaire systeem en kunnen zo duizeligheid en onvast lopen veroorzaken. Andere verlagen de bloeddruk, wat 'zwartheid voor de ogen' (presyncope) kan veroorzaken als je gaat zitten, opstaat of langere tijd staat. Dit type duizeligheid staat ook bekend als orthostatische duizeligheid. De twee bovengenoemde voorbeelden van medicatie veroorzaken tijdelijke symptomen en vallen niet onder vestibulotoxiciteit.
Sommige medicijnen en chemicaliën die het evenwichtsorgaan beschadigen, beschadigen ook het slakkenhuis. Dit kan leiden tot gehoorverlies en tinnitus. Sommige toxische stoffen zijn echter zeer selectief en beschadigen alleen structuren van het gehoor- of evenwichtsorgaan.
Vestibulotoxiciteit is nog niet uitgebreid onderzocht. Waarschijnlijk wordt het aantal getroffen mensen onderschat. Als patiënten evenwichtsproblemen of duizeligheid hebben maar geen gehoorverlies na blootstelling aan een toxische stof, kan hun onvastheid of duizeligheid te wijten zijn aan andere oorzaken. Dit geldt vooral voor erg zieke of zwakke patiënten. Als ze bedlegerig zijn, merken ze misschien niet eens dat ze onvast lopen. Pas als ze weer kunnen lopen, merken ze hun evenwichtsproblemen op. Tegen die tijd kan de schade al ernstig en blijvend zijn.
Schade aan het vestibulaire systeem door giftige stoffen is zeldzaam. Hoewel alle leeftijdsgroepen er last van hebben, is het totale aantal mensen dat er last van heeft onbekend. Ongeboren baby's, baby's, kleine kinderen en mensen ouder dan 65 lopen het meeste risico.
Risicofactoren
De frequentie en ernst van schade aan het vestibulaire systeem hangt af van de dosis en de eigenschappen van de toxische stof zelf. Verhoogde risicofactoren kunnen zijn:
- De duur van de medicatie
- De dosering van medicijnen
- Hoe de stof het lichaam binnenkomt (oraal, druppels in het oor, intramusculaire injectie, intraveneus, via de huid of inademing)
- Interacties met andere medicijnen of stoffen
- Gelijktijdige blootstelling aan meer dan één vestibulair toxine
- Meervoudige blootstelling
- Bestaande vestibulaire stoornis
- Algemene fysieke conditie
- Andere medische aandoeningen zoals hartfalen, pancreasinsufficiëntie, diabetische retinopathie en perifere neuropathie, nierfalen, levercirrose en hoge bloeddruk (hypertensie)
- Verminderd vermogen om de stof uit te scheiden door een slechte nierfunctie
- Genetische gevoeligheid of allergische reactie
- Gelijktijdige blootstelling aan lawaai en giftige stoffen
Vooral oudere mensen lopen risico. Zij nemen vaak meerdere medicijnen en hebben de neiging om ze langzamer te metaboliseren. Daardoor blijft de medicatie vaak langer in het lichaam.
Geneesmiddelen die giftig zijn voor het evenwichtsorgaan mogen niet worden voorgeschreven aan:
- Zwangere vrouwen
- Slechthorenden en/of ouderen, als er een niet-giftig alternatief is
Samenvatting
- Tijdelijke of permanente schade aan het evenwichtsorgaan veroorzaakt door bepaalde geneesmiddelen en chemicaliën. Gelukkig komt dit maar zelden voor.
- Ongeboren baby's, zeer jonge kinderen, slechthorenden en ouderen lopen het meeste risico.
- Vestibulotoxiciteit wordt veroorzaakt door aminoglycoside antibiotica, chemotherapeutica op basis van platina, mefloquine, oplosmiddelen, organofosfaten en zware metalen.
- Blootstelling kan onvermijdelijk zijn bij de behandeling van mogelijk levensbedreigende ziekten zoals kwaadaardige tumoren en ernstige infecties.
- In andere gevallen kunnen even effectieve - maar niet-giftige - alternatieven schade voorkomen.
- Sommige toxische stoffen beschadigen zowel de structuren voor evenwicht als voor het gehoor.
- Anderen beschadigen alleen structuren voor evenwicht of gehoor.
- De schade die optreedt is onomkeerbaar. Een vroege diagnose kan daarom blijvende schade voorkomen.
- Vestibulaire revalidatie is de meest effectieve behandeling voor evenwichtsstoornissen.
- Hoortoestellen of een cochleair implantaat kunnen helpen bij gehoorverlies.
Wat veroorzaakt vestibulotoxiciteit?
Drugs en andere stoffen waarvan bekend is dat ze significante vestibulotoxiciteit kunnen veroorzaken zijn onder andere:
Medicatie
Aminoglycoside antibiotica Aminoglycoside antibiotica (AGA) worden al sinds de jaren 1940 gebruikt om een aantal ernstige bacteriële infecties te behandelen. Van alle medicijnen zijn ze het meest giftig voor het evenwichtsorgaan. AGA's werken door te voorkomen dat bacteriën eiwitten aanmaken die ze nodig hebben om te overleven. Ze worden meestal intraveneus toegediend. Ze kunnen echter ook oraal of als oordruppels worden ingenomen. Studies suggereren dat geen enkele dosis veilig is, ongeacht de toedieningsroute.
Tot 15 % van de patiënten loopt schade op aan het evenwichtsorgaan bij gebruik van AGA. Ze worden gebruikt bij ongeveer 3% van de patiënten die in het ziekenhuis worden opgenomen. Patiënten met cystische fibrose, immuunziekten en bepaalde chronische infectieziekten hebben meer kans om met AGA behandeld te worden. Sommige mensen hebben mitochondriale DNA-mutaties die hen gevoeliger maken voor de toxiciteit van AGA.
AGA kan zowel tijdelijke (reversibele) als permanente (onomkeerbare) schade aan de structuren in het binnenoor veroorzaken. De haarcellen in de halfcirkelvormige kanalen worden het eerst beschadigd, later gevolgd door de sacculus en de utriculus. Een vroeg teken van intoxicatie kan positionele nystagmus (oncontroleerbare snelle oogbewegingen) zijn. De nervus vestibulocochlearis wordt slechts zelden beschadigd. Het toxische effect bouwt zich geleidelijk op over meerdere weken en wordt langzaam afgebroken. Er kan een vertraging optreden bij vestibulaire stoornissen. Bij sommige patiënten die langer dan 10 dagen met AGA worden behandeld, kan de schade aan het evenwichtsorgaan pas 1 - 10 dagen na het einde van de behandeling merkbaar worden. Het is belangrijk om patiënten tot 6 maanden na het einde van de AGA-behandeling te controleren op vestibulotoxische effecten.
Ernstige AGA toxiciteit veroorzaakt meestal symmetrische bilaterale vestibulopathie. In sommige gevallen blijven de haarcellen in de maculaire organen (utriculus en sacculus) onbeschadigd in één of beide oren.
De kans op AGA-toxiciteit neemt toe bij het gebruik van verschillende veelgebruikte medicijnen, waaronder:
- Vancomycine (een antibioticum dat wordt gebruikt om sommige ernstige bacteriële infecties te behandelen)
- Lisdiuretica zoals bumetanide, ethacyrnic zuur, furosemide en torsemide (die worden gebruikt voor de behandeling van hoge bloeddruk)
- Cisplatine (een cytostaticum dat wordt gebruikt om veel verschillende soorten kanker te behandelen, zoals zaadbalkanker, eierstokkanker, blaaskanker, plaveiselcelkanker en kleincellige longkanker)
- Metronidazol (een antibioticum voor de behandeling van bepaalde bacteriële en parasitaire infecties)
Van de toegestane AGA zijn er twee zeer giftig voor het evenwichtsorgaan:
- Streptomycine - in één onderzoek ontwikkelde 15% van de patiënten die werden behandeld voor tuberculose met 1 g streptomycine per dag vestibulotoxiciteit.
- Gentamicine toxiciteit is verantwoordelijk voor 15-50% van de mensen met bilaterale vestibulopathie.
Gentamicine is meestal giftiger in combinatie met vancomycine en/of bij gelijktijdige blootstelling aan lawaai. Injecteren van gentamicine in het middenoor is een effectieve behandeling voor sommige mensen met de ziekte van Ménière. Het kan de duizeligheid volledig wegnemen. Een nadeel is dat ongeveer 20% van de patiënten na de behandeling last krijgt van extra gehoorverlies.
Gentamicine in de vorm van oordruppels blijkt bij langdurige toediening toxisch te zijn voor het evenwichtsorgaan. In het geval van een geperforeerd trommelvlies kan het geneesmiddel in het binnenoor terechtkomen, waar het wordt geabsorbeerd in de vloeistof van het binnenoor en zowel het gehoor als het evenwicht beschadigt. Daarom is in dit geval bijzondere voorzichtigheid geboden.
Deze medicijnen remmen of voorkomen de groei en verspreiding van tumoren en kanker. Een aantal onderzoeken toont een verband aan tussen chemotherapie op basis van platina (vooral cisplatine) en vestibulotoxiciteit. Onderzoek suggereert dat patiënten met reeds bestaande vestibulaire disfunctie meer kans hebben op vestibulotoxiciteit na behandeling met cisplatine. De toxiciteit van cisplastine varieert aanzienlijk van patiënt tot patiënt. Studies suggereren dat dit deels gerelateerd is aan genetische variaties.
Chemicaliën
Oplosmiddelen Oplosmiddelen worden routinematig gebruikt in de industrie. Oplosmiddelen hebben een toxisch effect op de delen van de hersenen die informatie over evenwicht verwerken, maar niet op de structuren in het binnenoor. Oplosmiddelen beïnvloeden de delen van de hersenen die de oogbewegingen controleren als reactie op hoofdbewegingen. De effecten van oplosmiddelen op het evenwichtsorgaan zijn niet zo goed gedocumenteerd, evenmin als de effecten op het gehoor. Gecombineerde blootstelling aan lawaai en oplosmiddelen is erger dan blootstelling aan oplosmiddelen alleen. Van de volgende veelgebruikte oplosmiddelen is bekend dat ze vestibulotoxische stoffen zijn:
Tolueen diisocyanaten (TDI) De meest blootgestelde beroepsgroepen zijn machineoperatoren in de kunststofverwerking, gevolgd door arbeiders in de rubber- en kunststofproductie, automonteurs, assembleurs en inspecteurs van kunststofproducten en automonteurs.
Blootstelling aan styreen gebeurt voornamelijk door inademing. De belangrijkste beroepsgroepen die aan styreen worden blootgesteld zijn autotechnici, machinebedieners in de kunststofverwerking, timmerlieden en stoffeerders.
Trichloorethyleen (TCE) Blootstelling vindt voornamelijk plaats door inademing en huidcontact. De belangrijkste beroepsgroepen die worden blootgesteld zijn machinebedieners in de metaalbewerking, bedieners van coating- en metaalspuitapparatuur en werknemers in de metaalverwerking.
Mefloquine Mefloquine behoort tot de klasse van de chinolonen en wordt gebruikt voor de preventie (profylaxe) en behandeling van malaria. Mefloquine kan bij sommige mensen permanente duizeligheid, draaiduizeligheid, oorsuizen en evenwichtsstoornissen veroorzaken. Ernstige bijwerkingen die geen verband houden met evenwichtsproblemen en duizeligheid zijn angst, paranoia, depressie, hallucinaties, psychotisch gedrag en zelfmoordgedachten.
Fosforzuuresters Fosforzuuresters zijn de meest gebruikte insecticiden. Ze worden gebruikt in de landbouw, in huis en tuin en in de diergeneeskunde. Zeer beperkte gegevens wijzen erop dat fosforzuuresters het evenwichtsorgaan kunnen beschadigen.
Zware metalen Onderzoeksresultaten geven aan dat er een verband zou kunnen zijn tussen lood en cadmium in het bloed en aandoeningen van het evenwichtsorgaan.
Symptomen variëren van persoon tot persoon, afhankelijk van het type blootstelling, of één of beide zijden zijn aangetast en hoe ernstig de schade is.
- Beperkt evenwicht, vooral in situaties waarin het zicht beperkt is (bijvoorbeeld met gesloten ogen of 's nachts) of wanneer je op oneffen terrein loopt.
- Oscillopsie (wazig, trillerig zicht wanneer het hoofd wordt bewogen): Dit symptoom wordt veroorzaakt door het verlies van vestibulaire input aan beide zijden (bilateraal) naar de oogspieren. Als je bijvoorbeeld je hoofd beweegt terwijl je loopt, heb je het gevoel dat je omgeving op en neer wiebelt. Als je je hoofd naar één kant draait, heb je het gevoel dat je omgeving ronddraait. Ernstige oscillopsie kan het onmogelijk maken om duidelijk te zien, zelfs bij de kleinste beweging van het hoofd. Dit maakt het moeilijk om deel te nemen aan de activiteiten van het dagelijks leven.
- Ataxie (verminderde coördinatie van vrijwillige spierbewegingen.
Draaiduizeligheid en nystagmus treden meestal niet op als beide binnenoren tegelijkertijd beschadigd zijn, bijvoorbeeld als de blootstelling aan een vestibulair toxine systemisch is (het hele lichaam aantast).
- Toegenomen schommeling van de lichaamshouding
- Lagenystagmus
Als de giftige stof ook het slakkenhuis heeft beschadigd, kunnen gehoorverlies en oorsuizen optreden.
Diagnose van vestibulotoxiciteit
Als je vermoedt dat je vestibulotoxiciteit hebt opgelopen, neem dan zo snel mogelijk contact op met een arts. Een vroege diagnose kan blijvende schade voorkomen.
De diagnose vestibulotoxiciteit is meestal een uitsluitingsdiagnose. De arts zal een gedetailleerde anamnese afnemen van je vroegere en huidige klachten. Er zal gevraagd worden naar eerder en huidig medicijngebruik, inclusief oordruppels.
Als bilaterale vestibulopathie wordt vermoed, kan onder andere de vestibulo-oculaire reflex (VOR) worden onderzocht met de zogenaamde hoofdimpulstest. Afhankelijk van je klachten kun je worden doorverwezen naar een KNO-arts, neuroloog of neuro-otoloog.
Behandeling van vestibulotoxiciteit
Therapie optie
De focus ligt op het voorkomen en beperken van schade veroorzaakt door vestibulotoxische stoffen. De strategieën omvatten
- Vermijd blootstelling aan vestibulaire toxines. In veel gevallen kan een goed niet-toxisch alternatief worden gebruikt.
- Gebruik de laagste therapeutische dosis van een vestibulotoxisch geneesmiddel als het medisch noodzakelijk is en er geen alternatief is.
- Vermijd gelijktijdige blootstelling aan verschillende vestibulotoxische stoffen en lawaai om schade te minimaliseren.
- Blootstelling aan giftige chemicaliën in sommige industriële processen kan onvermijdelijk zijn. Vervang chemische stoffen waar mogelijk door veiligere alternatieven.
- Potentiële blootstelling aan giftige chemicaliën minimaliseren door werkprocessen, ventilatie of beschermende maatregelen (dragen van gehoorbescherming, beschermende kleding en maskers) te veranderen.
- Vermindering van het geluidsniveau.
Therapie optie
Helaas kan de evenwichtsfunctie niet worden hersteld als deze eenmaal verloren is gegaan. De hersenen moeten leren om dit tekort te compenseren met behulp van de ogen en proprioceptie (huid, spieren en gewrichten). Bij patiënten met gedeeltelijke beschadiging kunnen de symptomen spontaan verbeteren.
De meest effectieve behandeling is vestibulaire revalidatietherapie. Dit is een oefentherapie die erop gericht is de hersenen te leren om het evenwicht te bewaren en te reageren op signalen van het vestibulaire en visuele systeem. Een gecertificeerde IVRT® duizeligheid en vestibulaire therapeut kan je helpen om een geschikt programma voor jou te maken en trainingsdoelen te definiëren. De resultaten zijn voornamelijk afhankelijk van:
- de ernst van de schade
- de gezondheidstoestand van de andere onderdelen van het vestibulaire systeem (visueel en proprioceptief)
- of één of beide zijden worden beïnvloed
- of de schade perifeer (binnenoor) of centraal (hersenen) is
Bij de meeste mensen met unilateraal vestibulair verlies verbetert de algehele evenwichtsfunctie aanzienlijk. Voor mensen met bilateraal verlies kan vestibulaire revalidatietherapie gericht op aanpassing en substitutie helpen.
Een hoortoestel of cochleair implantaat kan mensen met gehoorverlies helpen.
Wat gebeurt er nu?
Wat je in de toekomst kunt verwachten.
Schade aan het evenwichtsorgaan kan maanden verergeren nadat de blootstelling aan een vestibulotoxische stof is gestopt. In de regel is de schade 6 maanden na het einde van de blootstelling voltooid.
De meeste mensen met eenzijdige beschadiging van het evenwichtsorgaan herstellen binnen een paar weken. Ongeveer 20% ontwikkelt chronische loopinstabiliteit en oscillopsie. Deze symptomen kunnen verbeteren door spontane compensatie of vestibulaire revalidatietherapie.
Een bilateraal verlies van het evenwichtsorgaan is meestal blijvend. Helaas groeien de haarcellen in het binnenoor niet terug. Mensen met bilateraal verlies vallen vaak. Het is onwaarschijnlijk dat ze hun vroegere fysieke activiteiten weer kunnen oppakken en hun vermogen om onafhankelijk te functioneren zal aanzienlijk worden aangetast.
Strategieën en behandelingsmethoden die patiënten in de toekomst zouden kunnen helpen, worden verder onderzocht. Deze omvatten
- De identificatie van genetische variaties om de ernst van vestibulotoxische effecten beter te voorspellen.
- Het identificeren van medicijnen met beschermende effecten die gebruikt kunnen worden in combinatie met bekende vestibulotoxische medicijnen om de bijwerkingen van de behandeling te verminderen.
- Vestibulaire implantaten zijn een veelbelovende technische oplossing om het evenwicht te herstellen bij mensen met bilateraal vestibulair verlies.
