Wat is een vestibulaire aandoening?

Het vestibulaire systeem bestaat uit de delen van het binnenoor en de hersenen die het evenwicht en de oogbewegingen controleren. Wanneer het systeem beschadigd raakt door ziekte, veroudering of letsel, kunnen vestibulaire stoornissen ontstaan. Deze stoornissen worden geassocieerd met een of meer van deze symptomen, waaronder:

• Duizeligheid en licht gevoel in het hoofd
• Verstoord evenwicht of ruimtelijke oriëntatie
• Visuele beperking
• Veranderingen in het gehoor
• Cognitieve en/of psychologische veranderingen

Niet alle symptomen zullen optreden bij elke persoon met een aandoening van het binnenoor en het optreden van andere symptomen is ook mogelijk. Een aandoening van het binnenoor kan ook aanwezig zijn zonder duidelijke of ernstige symptomen. Het is belangrijk op te merken dat de meeste van deze individuele symptomen ook door andere oorzaken kunnen worden veroorzaakt.

De aard en de ernst van de symptomen kunnen sterk uiteenlopen, beangstigend zijn en zich moeilijk laten beschrijven. Mensen die lijden aan bepaalde symptomen van een vestibulaire stoornis kunnen worden gezien als niet attent, traag, overbezorgd of op zoek naar aandacht. Zij kunnen problemen hebben met lezen en eenvoudige rekensommen. Activiteiten op het werk, op school, dagelijkse routinetaken of 's morgens opstaan, kunnen voor sommigen moeilijk zijn.

Duizeligheid en licht gevoel in het hoofd

• Een ronddraaiend of wervelend gevoel; het gevoel dat jij of de wereld om je heen ronddraait (vertigo)
• Lichte slaperigheid, evenals een zwevend of deinend gevoel
• Het gevoel alsof men zwaar is of alsof men in één richting getrokken wordt

Evenwicht en ruimtelijke oriëntatie

• Verlies van evenwicht, struikelen, moeite met rechtdoor lopen of een hoek omslaan
• Onhandigheid of coördinatieproblemen
• Moeite om een rechte houding aan te nemen; de neiging om naar beneden te kijken om de grond in het oog te houden
• Het hoofd wordt schuin gehouden
• De neiging om iets vast te grijpen of vast te houden wanneer men staat; of om het hoofd vast te grijpen of vast te houden wanneer men zit
• Gevoeligheid voor verandering van oppervlak of schoeisel
• Spier- en gewrichtspijn (als gevolg van evenwichtsproblemen)
• Moeite om het evenwicht te bewaren in mensenmassa's of in grote, open ruimtes

Visueel

• Moeite met het fixeren of volgen van voorwerpen; voorwerpen of woorden op een bladzijde lijken te verspringen, wazig of dubbel te verschijnen
• Drukke, visuele omgevingen, zoals verkeer, mensenmassa's of winkels, zijn ongemakkelijk
• Gevoeligheid voor licht, schittering en knipperend of flikkerend licht; fluorescerend licht kan bijzonder oncomfortabel zijn
• Gevoeligheid voor bepaalde computer- of televisieschermen
• Neiging tot fixatie op nabije objecten; fixatie op verre objecten is ongemakkelijk
• Verhoogde nachtblindheid; moeite met lopen in het donker
• Zwakke diepte perceptie

Auditief

• Gehoorverlies; vervormd en fluctuerend gehoor
• Tinnitus (rinkelen, sissen, zoemen of andere geluiden in het oor)
• Gevoeligheid voor harde geluiden of een lawaaierige omgeving
• Plotselinge, harde geluiden kunnen symptomen als duizeligheid of evenwichtsproblemen verergeren

Cognitief

• Moeite met concentratie of verminderde aandacht; snel afgeleid
• Vergeetachtigheid en stoornissen van het kortetermijngeheugen
• Verwarring, desoriëntatie; moeite met het begrijpen van aanwijzingen en instructies
• Moeilijkheid om de spreker te volgen tijdens een gesprek, vergadering, enz., vooral in aanwezigheid van luid achtergrondlawaai of achtergrondbeweging
• Mentale en/of fysieke uitputting die niet in verhouding staat tot de activiteit

Psychologisch

• Verlies van zelfstandigheid, van zelfvertrouwen en het gevoel van eigenwaarde
• Angst, paniek, sociaal isolement
• Depressie

Andere symptomen

• Misselijkheid of braken
• Het gevoel een "kater" te hebben of zeeziek te zijn
• Reisziekte
• Gevoel van volheid in het oor
• Hoofdpijn
• Onduidelijke spraak
• Gevoeligheid voor druk, temperatuursveranderingen of windstromingen
• Pijn, druk of andere symptomen bij veranderingen in de voeding (bv. hoge natriuminname)

Artsen gebruiken de informatie uit de persoonlijke medische voorgeschiedenis en de bevindingen van het lichamelijk onderzoek als basis om diagnostische tests te verrichten, waarbij de functie van het vestibulaire systeem wordt onderzocht en alternatieve oorzaken van de klachten worden uitgesloten.

Specifieke tests voor vestibulaire disfunctie

Een goed evenwicht en helder zicht berusten op een nauwe verbinding tussen de evenwichtsorganen en de ogen. Hoofdbewegingen of andere stimulatie van het binnenoor, sturen signalen naar de oogspieren via het zenuwstelsel; dit wordt de "vestibulo-oculaire reflex" genoemd, of kortweg VOR. De VOR produceert normaal oogbewegingen die zorgen voor helder zicht wanneer het hoofd beweegt.

Elektronystagmografie (ENG)

ENG is een verzameling van oogbewegingsonderzoeken waarbij wordt gezocht naar tekenen van vestibulaire disfunctie of neurologische problemen door het meten van nystagmus (een soort onwillekeurige oogbeweging) en andere oogbewegingen. ENG-tests zijn de meest uitgevoerde tests voor mensen met duizeligheid en/of evenwichtsstoornissen, hoewel de testbatterij en sommige testmethoden sterk kunnen verschillen van onderzoeker tot onderzoeker.

Tijdens de ENG worden de oogbewegingen geregistreerd en geanalyseerd met kleine elektroden die op de huid rond de ogen worden geplaatst. De elektroden zijn zelfklevend, vergelijkbaar met een pleisterverband. De oogbewegingen kunnen ook worden geregistreerd met behulp van videonystagmografie (VNG). Dit gebeurt met behulp van een infrarode videocamera die in een speciale bril zit die de patiënt opzet.

Een ENG/VNG-test evalueert oogbewegingen terwijl ze een bewegend doel volgen. Zij observeren ook oogbewegingen tijdens verschillende hoofdhoudingen. Tijdens de calorische test (soms bi-thermische calorische of mono-thermische calorische genoemd) wordt warm water, koud water of lucht in de gehoorgang gecirculeerd om de nystagmusrespons te testen die door de temperatuursverandering wordt gestimuleerd.

Rotatietests

De rotatietests beoordelen ook hoe goed de ogen en het binnenoor samenwerken. Voor elke hoofdbeweging in één richting, is er een oogbeweging in de tegenovergestelde richting. Rotatietests, waarbij ook gebruik wordt gemaakt van de ENG-elektroden of VNG-brillen, stellen de onderzoeker in staat oogbewegingen vast te leggen wanneer het hoofd met verschillende snelheden beweegt. Dit geeft aanvullende informatie, naast het ENG/VNG, over hoe goed de evenwichtsorganen en hun verbindingen met de oogspieren functioneren. Niet alle mensen hebben de rotatietests in de diagnostische fase nodig.

Vestibulaire geëvoceerde myogene potentiëlen (VEMP)

Het VEMP-onderzoek wordt gebruikt om na te gaan of de sacculus en de nervus vestibularis inferior intact zijn en normaal functioneren. Tijdens het VEMP-onderzoek wordt een koptelefoon op de patiënt geplaatst en worden kleine elektroden op de huid van de nekspieren geplakt. Wanneer geluiden door de koptelefoon worden doorgegeven, registreren de elektroden de spierrespons op de vestibulaire stimuli.

Computerondersteunde dynamische posturografie (CDP)

CDP onderzoekt de houdingsstabiliteit. Terwijl ENG/VNG- en rotatietests de visueel-vestibulaire interactie beoordelen, geeft CDP informatie over motorische controle en evenwicht onder verschillende omgevingsomstandigheden. Dit is zeer belangrijk omdat het vermogen om het evenwicht te bewaren niet alleen berust op zintuiglijke informatie van het visuele en het vestibulaire systeem, maar ook op zintuiglijke informatie die de hersenen ontvangen van de spieren en de gewrichten. Deze somatosensorische signalen geven aanwijzingen over bijvoorbeeld de richting van de hoofdrotatie of de bodemgesteldheid en de helling van het loopoppervlak. De CDP onderzoekt de relatie tussen deze drie zintuiglijke inputs. Ook de evenwichts- en houdingsaanpassingen die een persoon vertoont als reactie op variatie in de betrouwbare informatie van het visuele en het somatosensorische systeem, worden erin verwerkt.

De test bestaat erin op een speciale meetplaat te gaan staan en meestal een visueel doel te hebben. De meetplaat en/of het visuele doel bewegen en terwijl de geteste persoon probeert het evenwicht te bewaren, registreren de druksensoren onder de meetplaat de verschuiving van het lichaamsgewicht (de lichaamszwaai). Tijdens de test wordt een veiligheidsgordel gedragen.

Gehoortests

De audiometrie meet de gehoorfunctie. Gehoortests zijn een belangrijk onderdeel van een vestibulaire diagnose vanwege de nauwe relatie tussen het binnenoor, het gehoor en het evenwichtsorgaan. Alle verschillende gehoortests uitgevoerd door een audioloog zijn vereist. Deze tests worden uitgevoerd in een geluiddichte cabine. De patiënt zet een koptelefoon op met een ingebouwde microfoon, zodat de patiënt in contact kan blijven met de audioloog.

Voor bepaalde personen met een vestibulaire stoornis is het noodzakelijk dat het gehoor regelmatig wordt onderzocht. Dit is met name het geval als er tekenen zijn van gehoorverlies, een vol gevoel in de oren of tinnitus (suizen in de oren of andere geluiden).

Het soort behandeling dat voor vestibulaire stoornissen wordt voorgeschreven, hangt af van de symptomen, de medische voorgeschiedenis, de algemene gezondheidstoestand, het onderzoek door een gekwalificeerde arts en de diagnostische resultaten. Naast het behandelen van de onderliggende aandoening die mogelijk bijdraagt aan de evenwichtsstoornis, kan de behandeling bestaan uit:

Vestibulaire revalidatietherapie (VRT)

VRT maakt gebruik van specifieke hoofd-, lichaams- en oogoefeningen die zijn ontworpen om de hersenen te hertrainen. Hierdoor kunnen de hersenen signalen van het vestibulaire systeem herkennen en verwerken en ze met informatie van de ogen en de proprioceptie coördineren. De keuze en het soort van VRT-oefeningen zal van patiënt tot patiënt verschillen.

Canalith repositiemanoeuvre (b.v. de Epley manoeuvre)

Een speciale vorm van VRT wordt gegeven voor de behandeling van benigne paroxysmale positieduizeligheid (BPPD). Deze behandeling wordt vaak de Epley-manoeuvre genoemd en bestaat uit een reeks speciaal ontworpen hoofd- en rompbewegingen, waardoor de kleine, verplaatste otolieten worden bewogen naar een plaats in het binnenoor waar ze geen symptomen kunnen veroorzaken.

Oefeningen voor thuis

Thuisoefeningen zijn vaak een essentieel onderdeel van de behandeling. Fysiotherapeuten of ergotherapeuten geven patiënten geschikte VRT-oefeningen voor thuis, die in een vast tempo moeten worden uitgevoerd. Bovendien moeten de oefeningen worden aangevuld met progressieve conditietraining die de kracht verhoogt en de stress vermindert.

Dieetaanpassing

Veel mensen met de ziekte van Menière, secundaire endolymfatische hydrops en migraine-geassocieerde duizeligheid merken dat bepaalde dieetaanpassingen hen helpen. Het vermijden van stoffen die het dieet afkeurt, zoals nicotine en bepaalde medicijnen, kan de symptomen ook verminderen.

Gesprekstherapie - psychologische begeleiding

Symptomen van vestibulaire stoornis zijn onzichtbaar en onvoorspelbaar. Dit betekent niet dat zij denkbeeldig zijn, maar wel dat zij vaak bijdragen tot allerlei psychologische gevolgen. Mensen met vestibulaire aandoeningen hebben vaak behoefte aan steun en baat bij psychologische begeleiding om beter om te kunnen gaan met veranderingen in levensstijl, depressie, schuldgevoelens en rouw. Dit komt omdat je niet langer aan je eigen verwachtingen of aan de verwachtingen van anderen kunt voldoen.

Medicatie

Het gebruik van geneesmiddelen voor de behandeling van vestibulaire stoornissen hangt af van de vraag of de stoornis van het vestibulaire systeem zich in de beginfase of acute fase (duurt tot 5 dagen) of in de chronische fase (persistent) bevindt.

Chirurgie

Indien medische behandeling niet doeltreffend is om de duizeligheid onder controle te krijgen en andere symptomen worden veroorzaakt door de stoornis van het evenwichtsorgaan, kan een operatie worden overwogen. Het soort operatie voor elk individu hangt af van de individuele diagnose en gezondheidstoestand. Chirurgische ingrepen voor perifere vestibulaire aandoeningen zijn ofwel corrigerend ofwel destructief. Het doel van corrigerende chirurgie is de functie van het binnenoor te herstellen of te stabiliseren. Het doel van destructieve chirurgie is de productie van zintuiglijke informatie of de overdracht van deze informatie van het binnenoor naar de hersenen te stoppen.

Leeftijdsgebonden duizeligheid en evenwichtsstoornissen

Duizeligheid bij ouderen kan het gevolg zijn van een probleem met het evenwichtsorgaan, het centrale systeem (dat de hersenen aantast) en het visuele systeem. Evenzo kan duizeligheid worden veroorzaakt door neuropathie, psychologische oorzaken en om onbekende redenen (idiopathisch). Vestibulaire aandoeningen worden echter beschouwd als de meest voorkomende oorzaak van leeftijdsgebonden duizeligheid en zijn verantwoordelijk voor ongeveer 50% van de gemelde gevallen van duizeligheid bij ouderen.

Benigne paroxysmale positieduizeligheid (BPPD)

BPPD is een veel voorkomende vestibulaire aandoening die duizeligheid en andere symptomen veroorzaakt. Dit gebeurt door afzettingen die zich hebben opgehoopt in een deel van het binnenoor. Deze afzettingen, otolieten genoemd, bestaan uit kleine calciumcarbonaatkristallen (in de volksmond "oorsteentjes" genoemd). Als het hoofd beweegt, bewegen de verplaatste otolieten en zenden valse signalen naar de hersenen.

Labyrinthitis en neuritis vestibularis

Labyrinthitis en neuritis vestibularis zijn aandoeningen waarbij het binnenoor of de nervus vestibulocochlearis (8e hersenzenuw) ontstoken raakt ten gevolge van een infectie. De vestibulocochleaire zenuw verbindt het binnenoor met de hersenen. Neuritis (ontsteking van de zenuw) tast de vestibulaire takken van de nervus vestibulocochlearis aan en veroorzaakt duizeligheid, maar geen verandering in het gehoor. Labyrinthitis (ontsteking van het labyrint) treedt op wanneer de infectie beide takken van de zenuw aantast. In dit geval is er een verandering in het gehoor en ook duizeligheid.

Ziekte van Menière

De ziekte van Menière is een vestibulaire aandoening die een verscheidenheid aan steeds terugkerende symptomen veroorzaakt. Dit wordt veroorzaakt door een abnormale toename van het volume van de vloeistof in het binnenoor, endolymfe genaamd. De precieze oorzaak van de ziekte van Menière is niet bekend. De vier klassieke symptomen zijn duizeligheid, oorsuizingen, een gevoel van volheid of druk in de oren en een wisselend gehoor.

Migraine-geassocieerde vertigo (MAS)

Migraine, een aandoening die gewoonlijk met hoofdpijn wordt geassocieerd, komt zeer vaak voor en kan meerdere vestibulaire syndromen veroorzaken. Uit studies blijkt dat 25% van de mensen met migraine duizeligheid heeft tijdens de aanvallen. Migraine-geassocieerde duizeligheid (MAS) kan met of zonder hoofdpijn optreden.

Mal de Débarquement

Het Mal de Débarquement syndroom betekent letterlijk "de ziekte van het van boord gaan". Deze term verwijst oorspronkelijk naar het bedrieglijke gevoel van beweging, dat wordt gezien als een na-effect van het reizen per schip of boot. Sommige deskundigen rekenen er nu ook andere soorten reizen toe, zoals trein- en vliegreizen, en situaties waarin nieuwe of speciale vormen van beweging voorkomen, zoals liggen op een waterbed.

Perilymfe fistel

Een perilymfe fistel is een scheurtje of defect in een van de kleine, dunne membranen die het middenoor scheiden van het met vloeistof gevulde binnenoor. Wanneer een fistel optreedt, verandert de druk in het middenoor en dit heeft een directe invloed op het binnenoor, waardoor de evenwichts- en gehoororganen worden aangetast en symptomen worden veroorzaakt.

Superior canal dehiscence

Het Superior Canal Dehiscence syndroom ontstaat als gevolg van een opening (dehiscentie) van de benige bedekking van het bovenste halfcirkelvormige kanaal (superieure semicirculaire kanaal) in het binnenoor. Bij dehiscentie kan de vloeistof in het membraneuze halfcirkelvormige kanaal, dat in de buisvormige holte van het benige halfcirkelvormige kanaal ligt, door geluids- of drukstimulatie worden verplaatst. Dit kan vestibulaire en/of auditieve verschijnselen en symptomen veroorzaken.

Tinnitus

Tinnitus is een symptoom dat bij sommige vestibulaire aandoeningen kan optreden, maar is niet de vestibulaire aandoening zelf. Tinnitus is de waarneming van abnormale geluiden in één oor, in beide oren of in het hoofd. Tinnitus kan periodiek zijn of optreden als een constant of aanhoudend geluid. Het kan worden ervaren als een rinkelend, sissend, ruisend, fluitend, suizend of klikkend geluid en kan in toonhoogte variëren van lage tonen tot een hoog piepend geluid.